ŞARK ve Güneydoğu Küçük Asya Bölgesi’nde savsaklamak oldurmak için beğenilen yere gömülü tandırlarla ilgilendiren araştırı işleyen Doç. Dr. Sebahattin Polat, raporunda, hele kadınların tandıra düştüklerini, bu nedenle ölüm evet de ağır sıklet yanıkların oluştuğunu belirterek, “Havalandırılmasının olduğu, yere gömülü tandırların saha konusunda çıkarılmasını, rastgele mahalleye yahut köye bu şekilde çağcıl tandır evlerinin oluşturulmasını önerdik” dedi.

Bölgede kadınların atlatmak yapımında kullandığı tandır, açık yetenekli araştırmayla ele alındı. Tandır ve tandır dumanıyla ait alan araştırması gerçekleştiren ekipler, 13 kaza ve merkezde saha çalışması ve Van’daki muhtarlara ulaşıp sormaca yaptı. Ankette, muhtarların bulunduğu yerleşim yerlerinde kaç hanenin ve birçok tandırı olduğuna, acıtmak üzere nelerin kullanıldığına kadar cevaplar aranırken, hastanenin ızdıraplı merkezine mevrut vakalar adese altına alındı. Yıllar süren araştırma kapsamında tandıra düşüp hayatını kaybeden kadın ve çocukların birlikte tekrar kadınlarda çok tanıdık emraz saptandı.

Geçen yıl tamamlanan çalışmayla ilgilendiren hikmet veren Van Yüzüncü Sene Üniversitesi Dursun Odabaş Tıp Merkezi Umumi Cerrahi Esas Haber Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sebahattin Çelik, tandırın savsaklamak fikirleştirmek amacıyla geçer yere batık aynı cümle olduğunu söyledi. Bu çalışmaya önceden, bölgedeki mevcut tandır sayısını, halen haddinden fazla kullanılıp kullanılmadığını araştırdıklarını anlatan Doç. Dr. Çelik, ayrıca tandırların yakılmasında beğenilen yakıtları birlikte incelediklerini anlatım etti. Çalışmada, tandırların yakılmasında geçer not efsanevi atıklarından oluşan tezekle ağaç ve çalı çırpı kullanıldığını tamlayan Doç. Dr. Polat, şöyle konuştu: “Bu çalışmayı başlatırken şurası zül ettik. Tandır sayısı hangi büyüklüğünde, toplumda halen çokça kesif makbul tıpkı özdek mi? Bununla ilişik yer çalışması tevhit ettik. Değişik tıpkı amacımız ise tandırın tutuşmasında sâdır dumanın içindeki kimyevi maddeleri yoklamak istedik. Bunun içindeki pahal hidrokarbonlar, gayrı moleküllerin miktarı henüz ilk on paralık araştırılmamıştı. Üçüncü amacımız ise tandırın hastalık olduğu yanıklar. Temas sene tandıra düşerek ölen ve tehlikeli yanıklar oluşan kadınlar var. Sahaya çıktık ve muhtarlara anket uyguladık ve bu konuda 555 muhtara ulaştık. Muhtarlarımıza kaç tandırın olduğu, kaçının zahir, kaçının vabeste alanda olduğunu, tandırı acıtmak amacıyla neyin kullanıldığını, mahallerinde tandıra mecbur yanıkların olup olmadığını sorduk. Bu anketten bilahare şurası öğrendik ki, Van’dahi 84 bin tandır etkin olarak kullanılmakta. Bunların yüzdelik 99’u ilişkin alanda. Bu birlikte hava kirliliğine illet oluyor. Bizim yaptığımız hesaplamalara bakarak 12 kişiye benzeri tandır düşüyor.”‘TANDIR DUMANI ANALİZ EDİLDİ’Çalışma kapsamında tandır yakılırken çıkan dumanları da incelediklerini anlatan Doç. Dr. Polat, “Tığ, 2 tandır yaktık. Birisinde tamamen matbu kullandık. Diğerinde ise matbua pozitif odun kullanıldı ve bu dumanı arsıulusal standartlara akla yatkın yöntemler kullanılarak çözümleme ettik. Bulduğumuz öz yoğun anlamda alevlenme sırasında karbondioksit, karbonmonoksit salınıyor ve kükürtdioksit yayılıyor. Biz henüz ilk siyanür olduğunu de düşünüyorduk. İyi olgun şu, tandır dumanında siyanür namevcut. Diğer enteresan bulgumuz de şu oldu. Tezeğin ortamında bulunan kırıcı hidrokarbon oranının oduna bakarak elan bir iki olduğunu bulduk. Tezek oduna göre hidrokarbonlar açısından elan saf diyebiliriz” dedi.Hastanedeki kederli merkezlerindeki hastalar üstünde da araştırma yaptıklarını anlatan Doç. Dr. Çelik, Van Havza Yetişek ve Araştırma Hastanesi’nin 5 almanak verilerinden yararlandıklarını belirterek, “Amacımız buradaki üzüntülü hastalarının hangi kadarının tandır kaynaklı olduğunu ortaya koymaktı ve 300 tandır kaynaklı yanık vakası belirleme ettik. Bu oransal adına üstelik tüm yanıkların 6,7’sine balya geliyor. Bu de şişman tıpkı cesamet. Tandır yanığı gayrı yanıklara bakarak elan koyu, hasta daha ince müddet yatıyor, tedavisi daha tahakküm oluyor. Hastada hem ruhsal hem üstelik fiziksel hasarlar bırakıyor. Tandır aynı ekin, olur halen yaygın olarak kullanılıyor. Tandır kaynaklı keyif sorunları var ve ciddi anlamda KOAH’a bozukluk oluyor. Yanıklar ayrı bire bir sav, dumandaki kimyasal analiz sonuçları da ayrı tıpkı sevgili” diye konuştu.’ÇÖZÜM ÖNERİSİ SUNDUK’Çalışmada bu sorunlarla ilgili ifade hazırladıklarını ve ilgili makamlara sunduklarını dahi anlatan Doç. Dr. Polat, “Önerilerimiz tandırların rehabilite edilmesi. Havalandırılmasının olduğu, yere batmış tandırların düzlük üzerine çıkarılması, rastgele mahalleye veya köye bu şekilde gündeş tandır evlerinin oluşturulmasını önerdik. Alanda çalıştığımız muhtarlar ve vatandaşlar bu çalışmayı çok takdir ettiler ve çok beğendiler. Henüz gündeş ve mıhlı tandırlar oluşursa, vatandaşlar çokça ferah ferah eski geleneklerini bitmeme ettirebilirler. Benzeri yıl önce tığ bu raporu yazdık. Bu yıl birlikte çalışmamız uluslararası endeksli benzeri dergide yayınlandı. Literatüre da yardım oldu. Bizim amacımız bu çalışmayla önayak olup toplumun sağlığını artırıcı anlamda yapılmasını istiyoruz” dedi.