Kahramanmaraş merkezli iki depremde yıkılan binlerce binanın benzeri kısmında arama kurtarma çalışmaları yerini göçük kaldırmaya bırakırken, 20 bine andıran yapının yıkıldığı açıklandı ve ortaya sâdır devasa moloz yığınları ve çöpün nerelere dökülmesi gerektiği tartışması birlikte başladı.
Toplum sağlığı, yaban hayatın ve natürel çevrenin korunmasına odaklı tartışmayı gündeme haiz evvel duyum ve uyarılar Hatay’dan ve Kahramanmaraş’tan geldi.
Hafta başında Hatay’ın Samandağ ilçesinde, kayıt altına alınan 302 kuş türünü barındıran Natür Dulda Milli Parklar Umumi Müdürlüğü’nün koruması altındaki Milleyha Sulak Alanı’na yer sarsıntısı bölgesinden moloz ve çöplerin dökülmeye başladığı haberi, karışık hayatı uzmanı, kuş gözlemcisi, emare ve fotoğrafhane Sakıncasız Yoğurtçuoğlu aracılığıyla gündeme getirildi.
‘Bizi nazik tıpkısı öfke bekliyor’
Haber doğal yaşam uzmanları ve gönüllülerin tepkisine ve molozların sulak, doğal hayat alanlarına dökülmemesi üstüne uyarılarına misil açtı.
Resul (Caracal caracal) ve melez hayatı araştırmacısı, Muğla Sıtkı Koçman Üni. Öğretim Yardımcısı Dr. Yasin İlemin, Twitter’bile moloz ve özge atıklar üstüne uyarılarda bulundu:
İlemin ” Hareket sonucu yıkılan binalardan ortaya saçılan enkazlarda koca sağlığı ve ekosistem için zararlı dayanabilen çokça madde bulunuyor. İzolasyon maddelerindeki kimyasallar, zararlı plastik türevleri ve taş pamuğu bunların başında geliyor” diyordu.
Kendisine moloz ve çöpün atılması sırasında natürel dirim açısından nelere ilgi edilmesi gerektiğini sorduk.
İlemin, moloz döküm sahaları belirlenirken “Sızdırmasız zeminlerin yeğleme edilmesi, saha şeş ve üstü sularla temastan banko kaçınılması gerekiyor. Döküm sahaları mutlaka ve nasıl korunan alanlardan, sulak alanlardan ve melez hayatı alanlarından uzakta olmalı, düzlük seçiminde bu noktalara dikkat edilmeli” diyor.
Yasin İlemin bu noktada depremden zarar gören illerdeki belediyelere haddinden fazla büyük fariza düştüğünü söyleyerek “Belediyelerin, Mekân Kentçilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın, akademisyenlerin, uzmanların ve doğaseverlerin birlikte çalışması çokça kebir” diyor.
Doğaseverler gözlemliyor: Yurttaş haberalma ağları
Doğaseverler hakeza aynı süreçte zahir tıpkısı işlev görebilir, görüyor?
İlemin, doğanın korunmasını gözetme üstüne iri ayrımsız iletişim ağına eş olduklarını anlatıyor:
“Hele Hatay’da doğaseverler, STK’lar ve bölgenin biyolojik çeşitlilik ve kuş çeşitliliğine dikkat yutmak ve tanıtmak üzere himmet veren Güvenli Yoğurtçuoğlu üzerinden adeta bire bir doğa ihbar hattı var diyebiliriz.
“Esasen bölgede enerjik Hatay Tabiatını esirgeme Derneği ve Abdullah Öğünç bölgede yıllardır doğa koruma projeleri yürütüyorlar.
“Öte yandan ülkemizin batısında özellikle Veli ve Batı Akdeniz’üstelik bizlerin oluşturduğu bire bir vatandaşbilim/vatandaş selen ahiz ağımız var. Derneğimiz NATURA üzerinden bu haberleri, ihbarları alıyoruz işliyoruz ve lazım kontakları sağlayarak sorunları çözmeye çalışıyoruz.
“Ülkemizde natür siper faaliyetlerinin aklık ve kuvvetli sırf olması üzere resmi kurumlarla hizmet etmek gerekliliğine inanıyoruz. Bu noktada STK ve resmi kurumlar arasındaki bağın haddinden fazla majör olduğuna inanıyoruz.”
Tamam Milleyha Kuş Cenneti dışında sarsıntı bölgesinde karışık hayatı etkileyecek aynı hareketlilik haberi aldılar mı?
“imdi er aşamalardayız. O yüzden şimdilik bu yönde bir vukuf/ihbar almadık fakat alelhusus Mart ayının esasen itibaren buna benzer ihbar ve duyumların gelmesini bekliyoruz” diyerek yanıtlıyor:
“Mavera yandan vatandaşın hassasiyeti art seviyede olduğu üzere, ilişik bakanlıklar bu konuda tezelden hisse senedi aldılar ve Mileyha’nın ve sulak alanın temizlenmesine derhâl başlandı. Bizler de hem üniversitemiz hem de derneğimiz üzerinden ilişkin vekâlet, çalım ve belediyelerle diyalog halindeyiz.”
Bakanlıktan engelleme: döküm durduruldu, sililik başladı
Hatay Milleyha Kuş Cenneti’hangi moloz dökülmesi kararı konusundaki uyarılara yetkililerden birden karşılık geldi.
Belde, Şehircilik ve İklim Değişikliği Vekil Yardımcısı Mehmet Sakıncasız Birpınar duruma müdahale edildiğini, belediyelerin uyarıldığını Twitter üzerinden duyurdu ve doğaseverlere teşekkür etti.
Içtimai medyada tıpkısı istifham üstüne “(Bölgedeki) Atılmış aktarma ve ayrıştırma istasyonu depremde alçak hasarlı kullanılamıyor” diyen Birpınar “Depremden çıkan hafriyat atıkları üzere nazik sızdırmaz alanlar üstünde çalışıyoruz. Sulak alana banko dökülmeyecek. İçiniz bayındır olsun. İlk günden bugüne kadar Hatay’dayız. Duyduğunuz bildiğiniz aksilikleri bize iletmeye bitmeme edin” diye niteleyerek sürdürdü.
Mevzuat ne diyor, mezun ki?
İnşaat molozları ve çöplerin hangi tür alanlara dökülebileceği, elbette mankafa dönüştürülebileceği ve bu işlerden kimlerin sorumlu olduğu “Hafriyat Toprağı, inşaat ve yıkıntı atıklarının kontrolü yönetmeliği” başlıklı bir yönetmelikte düzenleniyor.
2004 günlü yönetmeliğe bakarak yapım ve çöküntü atıklarının, belediyelerin veya bölgenin arz mümessil mülki amirinin gösterdiği ve izin verdiği geri yarar ve ambarlama tesisleri dışında denizlere, göllere, akarsulara veya rastgele yere dökülmesi yasak.
Ayrıca değme durumda bu kök atıkların arz örgen indirilmesi, içindeki zararlı maddelerin bertaraf edilmesi, hoşgörüsüz dönüşümü yapılarak yetkililerin göstereceği yerlere atılması gerekiyor.
Yer Sarsıntısı bölgesinden BBC Türkçe‘nin sorularını yazılmış kendisine yanıtlayan Icra Vekili Yardımcısı Birpınar, enkazlar üzerine AFAD yoluyla yayımlanan Türkiye Afet Müdahale Planı’nda, çöküntü kaldırma konusunda yetkilendirilen “Afet Gerileme Tahammül Iş Grubu” adlı yapılanmanın mesul olduğunu söyledi ve görevlerini şöyle sıraladı:
Tamam çöküntü kaldırmadan sorumlu yapılanmada kimler düz alıyor? Icra Vekili Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar bu sorumuzu şöyle yanıtladı:
“Kazı Toprağı, İnşaat ve Döküntü Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’hangi bakarak depremler sonucunda oluşan çöküntü atıklarının yönetiminden, mahallin genişlik iri mülki amirinin başkanlığında oluşturulacak Kriz Merkezi sorumlu olup, mahallin bildirme şişman mülki amirinin başkanlığında döküntü atıklarının depolanacağı alan belirlenmektedir.
Bakan Yardımcısı Birpınar bu kararlar alınırken nelere özen edileceğinin bile muhtemelen olduğunu anlatıyor:
“Bu alanlar belirlenirken, sahanın topoğrafyası ve jeolojisi dikkate alınmakta, ekincilik amaçlı kullanılan arazilerde, içmece, sulama ve istimal suları rezervuarlarında, ekstrem riskinin faziletkâr olduğu yerlerde, baran sularının akışını engelleyecek vadilerde veya dere yataklarında, heyelan, çığ ve erozyon bölgelerinde olmamasına ilgi edilmektedir.
“Taşocağı vb. zeminin bozulduğu yerlerde üstelik izin gönüllenmek aracılığıyla bu atıklar depolanabilir.”
Yönetmelik Belde, Kentçilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na de bu konularda hikmet verilmesini öngörülüyor.
Nazır Yardımcısı Birpınar, Hatay Milleyha Kuş Cenneti’ne dökülen atıklar konusuna müdahale ettiklerini açıkladıktan bilahare içtimai iletişim araçları üzerinden, hatalı ve yönetmeliğe yeraltı çalışmalar üzerine herkesten ihtar beklediğini dahi bildirdi.
Asbest uyarısı
Molozlar üzerine bire bir uyartı ve davet birlikte tekrar bölgede incelemelerini sürdüren Yer Bilimi Mühendisleri Odası’ndan (JMO) geldi.
JMO’nun açıklamasında deprem bölgesindeki şehir yöneticilerine ve hususi olarak da Kahramanmaraş Valiliği ve Büyükşehir Belediyesi’hangi sesleniliyor:
“Evgin namına yıkıntı ve molozların Sır Barajının beslenme havzasına dökülmesini engellemeli, yıkıntı moloz döküm üzere eskimemiş alanlar belirleyerek molozların buralara dökülmesini sağlamalıdırlar.”
Yer Bilimi Mühendisleri Odası deprem danışma kurulu üyeleriyle birlikte bölgede incelemelerini sürdüren Bölüm Başkanı Hüseyin Düzlük’a ulaştık.
Kahramanmaraş ile ilişik gözlemlerini şöyle anlattı:
“İki devir evvel Maraş bölgesinde yer sarsıntısı hasarını yerinde seyretmek amacıyla yaptığımız rasat esnasında molozların hemen kente antre yönünde, salim tarafta tıpkısı alan var, -benzeri zamanda Giz Barajı’nın beslenme alanı içerisinde kalıyor- oraya döküldüğünü gördük ve toplumla bu görüntüyü çekerek dahi paylaştık. Yetkilileri dahi göreve davet ettik.
“Göçük tahammül süreçlerinin yönetimi gerektiği gibi yapılmadığını gördük. Sarrafiye aşamasındayken baştan organize edilmesini istedik. aksi hâlde cemiyet önümüzdeki dönemde taş pamuğu kaynaklı afiyet sorunlarıyla yüz yüze kalabilir” diyor.
Düzlük’ın sunu şişman kaygısı molozlardaki asbestli atıkların yaratacağı mesail:
“Binaların benzeri çoğu çok sakat ve tıpkı kısmı yapılırken asbest kaynaklı bire bir hizip yapı malzemeleri kullanıldığı görülüyor. Biz bu moloz atıklarının kesinlikle geçirimsiz alanlar ve nasıl cemiyet sağlığını etkilemeyecek bölgelere dökülmesi gerektiğine ilgili topluma boş ikaz yaptık.”
Hüseyin Düzlük, “Maraş’ta Büyükşehir Belediyesi İmar ve Imar Komisyonu Başkanı Hanifi Toptaş beni aradı, cemaziyelevvel bu uyarımızı ona birlikte söyledim. Amma tıpkısı tedarik alıp almadığı üzerine hikmet sahibi değilim” diyerek ekliyor.
Hatay Milleyha Kuş Cenneti’hangi dökülen molozlar konusuna müdahil olan Çevre, Kentçilik ve İklim Değişikliği Nazır Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar’a Kahramanmaraş Giz Barajı havzasıyla ait uyarıyı duyup duymadığını sorduk.
Nazır Yardımcısı “Kahramanmaraş ilimizde kriz kaldırma çalışmaları henüz başlamamıştır. bahis konusu çalışmalar başladığında yıkıntı atıklarının depolanması üzere diyar genelinde alanlar belirlenmiş olup bu alanların Giz Barajı’nı mugaddi derelere herhangi bir pislik etkisi bulunmayacaktır” diye niteleyerek yanıtladı.
